Անիծված երգ, որը ինքնասպանության է դրդում (Gloomy Sunday)

Gloomy Sunday-ը (Մռայլ Կիրակի) երգ է, որը գրել է հունգարացի դաշնակահար և կոմպոզիտոր Ռեզսո Սերեսը 1933 թվականին։ Երգի օրիգինալ խոսքերը պոետ Լասզլո Խավորի ստեղծագործության փոփոխված տարբերակն է, ով իր տարբերակում ներկայացնում է իր սիրո մահից հետո ինքնասպանության մասին մտածող մարդու կերպար։ Առաջին ձայնագրված տարբերակը կատարել է հունգարացի երգիչ Պալ Կալմարը 1935 թ-ին։

Gloomy Sunday-ը երաժշտության պատմության ամենանշանալից երգերից մեկն է՝ շատ ինքնասպանությունների հետ կապված լինելու պատճառով։ Լեգենդն ասում է, որ երգի աղբյուրն է Սերեսի և իր ընկերուհու ողբերգական բաժանումը, չնայած շատերն ասում են, որ այն ոգեշնչված է Լասզլո Խավորի ինքնասպան ընկերուհուց։

Ասվում է, որ տեղի է ունեցել 17 ինքնասպանություն, ինչից  հետո Հունգարիայում արգելվեց երգի վերարտադրությունը։ Ինքնասպանությունների հետ կապը այն է, որ ոմանք  ինքնասպան են եղել՝ երգը լսելուց։ Ուրիշներն էլ մեջբերել են  երգն իրենց ինքնասպանության նամակներում։ Ոմանք  էլ իրենց ձեռքերում ունեցել են  թղթեր, որտեղ երգի խոսքերն էին գրված։

Ռեզսո Սերեսի երաժշտության ազդեցության ամենաճանաչված պատմություններից մեկը մի զույգի մասին է, որ  զվարճանում էր մի վայրում, որտեղ կենդանի երաժշտություն էր հնչում։ Զույգը խնդրեց խմբին նվագել Gloomy Sunday-ը , և խումբը կատարեց նրանց խնդրանքը։ Ասում են, որ երգի ավարտին զույգը անդամները  հանեցին  ատրճանակները և սպանեցին միմյանց։

Gloomy Sunday-ի անեծքը սկսվեց  տարածվել  աշխարհով մեկ։ 1936 թվականի մարտին  “Time” ամսագիրը ուսումնասիրեց Հունգարիայում տեղի ունեցած ինքնասպանությունների շարքը։ Պարզվեց , որ ոմանք ինքնասպան էին եղել, նետվելով Դանուբ գետ՝ ինչ-որ տարօրինակ երգ լսելիս։ Նաև տարածվել էին նորություններ, որ ուրիշ երկրներում  նույնպես մարդիկ ինքնասպան էին եղել՝  անիծյալ երաժշտությունը  լսելիս:

Երգը հայտնի է՝ որպես «Ինքնասպանության երգ»։ 1936-ին այն եկավ ԱՄՆ և գրանցեց ինքնասպանությունների նոր շղթա։ Հետևաբար, այդ երկրում նույնպես արգելվեց վերարտադրությունը։

1968 թվականի հունվարի 13-ին Ռեզսո Սերեսը ինքնասպանություն գործեց հիվանդանոցում՝ Բուդապեշտում՝  իր բնակարանի պատուհանից նետվելուց և  հոսպիտալազացվելուց հետո։ Ըստ  The New York Times ամսագրի ՝  Gloomy Sunday-ը նրան դեպրեսիայի մեջ էր գցել ,և նա չէր կարողացել  նոր երգ գրել։ Նրա մահը նպաստեց ստեղծագործության շուրջ անեծքի լեգենդի տարածմանը։

Հետազոտողները հայտնել են, որ այս երաժշտության ազդեցությունը գալիս է  «Վերթերի էֆեկտ » հասկացությունից։ Տերմին, որը օգտագործվում է Յոհան Վոլֆգանգ ֆոն Գյոթեի «Երիտասարդ Վերթերի տառապանքները» վեպում։ Վեպի մեջ նկարագրվում է հերոսի սիրո տառապանքը, որը տանում է ինքնասպանության։ Այս էֆեկտը ցույց է տալիս, որ ինքնասպանությունները կարող են շատանալ՝ լայնորեն գովազդվող իրական կամ շինծու ինքնասպանության պատճառով։

Իսպաներենից թարգմանությունը՝ Նազելի Տեր-Պետրոսյանի